Wysoki Brzeg

Wysoki Brzeg, Zalew Łęg, Zalew Zalane lata

Rys historyczny, tożsamość, symbolika:

lisc_2

Wysoki Brzeg - jest najdalej wysuniętą dzielnicą miasta na zachód. Jej linia graniczna od zachodu przebiega wzdłuż rzeki Przemsza.
lisc_2

W czasach przeszłych, był punktem granicznym między Cesarstwem Austrii (od 1867 Austro-Węgier) i Cesarstwem Niemieckim (Królestwem Prus). Ślad po tym okresie dziejów przedstawiony jest m.in. na kilku pocztówkach z serii "Trójkąt Trzech Cesarzy". Niektóre zabudowania z tamtych czasów pozostały do dzisiaj.
lisc_2

W pobliskich Mysłowicach po rzece pływały dwa niewielkie parostatki wycieczkowe, można było podziwiać widoki m.in. wieży Bismarcka znajdującej się w tzw. "Trójkącie Trzech Cesarzy". Jako, że na Wysokim Brzegu także znajdowała się przystań można przypuszczać, że część kilkutysięcznej cotygodniowej rzeszy odwiedzających "styk" trzech mocarstw także odwiedzała i te tereny.
lisc_2

Nazwa dzielnicy pochodzi od miejsca, w którym lewy brzeg Przemszy, czyli ten po stronie obecnego Jaworzna był kiedyś stromy i wysoki. Końcem wieku XIX teren został wyrównany, rzeka wyregulowana a nazwa dalej pozostała.
Wysoki Brzeg graniczy z Mysłowicami z dzielnicą Brzezinka, która niegdyś była osobną osadą a nawet wchodziła w krótkim czasie w skład wsi-gminy Jaworzno o czym świadczą stare mapy.
Początki powstania osadnictwa na tych terenach nie do końca są znane, ale znaczenia Wysoki Brzegu nabrał wraz z powstaniem austriackiego urzędu cłowego - koniec XIX w.
Był tu wtedy drewniany most łączący przyległe graniczne osady. Od strony Jaworzna było kilka zabudowań w tym m.in. budynek urzędu celnego a także kultowy niegdyś Dom Wina i Piwa Stefan Kurtza. Za budynkiem restauracji były ogród ze stolikami i ławeczkami dla podróżnych i obieżyświatów. Lokal był reklamowany jako pierwsza pijalnia wina i piwa po stronie austriackiej. Od strony Jaworzna biegł las aż do zakrętu na Wysokim Brzegu, za nim była prosta droga aż do Dąbrowy. Jak widać, topografia terenu niewiele się zmieniła do dnia dzisiejszego, może tylko droga w stronę Dąbrowy wyraźnie opadła na wskutek działalności górniczej.
lisc_2

W roku szkolnym 1910/11 za zezwoleniem Krajowej Rady Szkolnej Okręgowej w Chrzanowie, utworzono w Wysokim Brzegu filię szkoły ludowej w Jęzorze. Jęzor do 1953 roku był przysiółkiem Jaworzna, obecnie jest jedną z dzielnic Sosnowca.
lisc_2

Wysoki Brzeg jest jedną z najmniejszych dzielnic Jaworzna licząca zaledwie kilkadziesiąt gospodarstw domowych.
lisc_2

W dzielnicy ma swoją siedzibę (filię) ULMA Construccion - jeden z wiodących producentów systemów deskowań i rusztowań na świecie. ULMA Construccion prowadzi swoją działalność na pięciu kontynentach.
lisc_2

Zalew Łęg. Dzisiaj już nikt w zasadzie nie łączy tej dzielnicy z ośrodkiem wypoczynkowo-rekreacyjnym kopalni KWK Komuna Paryska (także KWK Kanty). W latach 60-tych XX wieku nie było jeszcze Elektrowni Jaworzno III, był tam gęsty las, więc jako, że najbliższą miejscowością był Wysoki Brzeg, tak też pisano i mawiano, iż ośrodek ten leży na Wysokim Brzegu. Stały tutaj drewniane domki kempingowe, z dachami spadzistymi w stylu góralskim, później wybudowano także basen dla dzieci i budynek z zapleczem gastronomiczno-sportowym.
Jedną z atrakcji ośrodka była niewątpliwie wyspa. Były tam domki drewniane, które można było wynajmować, oczywiście dotyczyło to głównie pracowników kopalni.
- Od roku ok. 1985 i później z terenu wokół zalewiska korzystali także uczniowie pobliskiej szkoły przyzakładowej Elektrowni JaworznoIII (tzw. Energetyk). Z początku szkoła nie posiadała własnej sali sportowej, więc rzeczą naturalną było wykorzystać walory terenów wokół ośrodka. Głównie uprawiano tutaj biegi przełajowe wokół zalewiska, co zapewne nie podobało się wędkarzom, których tu i ówdzie można było wtedy spotkać.
- W latach 80-tych XX w. ośrodek nieco podupadał, by popaść w następnej dekadzie w kompletną ruinę czego następstwem była jego likwidacja. Dzisiaj oczywiście nie ma już tego ośrodka zwanego potocznie "Łęgiem", dokończył żywotu wraz z zamknięciem kopalni KWK Kanty w roku 2000. Po ośrodku pozostało zalewisko, którym administruje koło wędkarskie z Dąbrowy Narodowej, od czasu do czasu organizując zawody wędkarskie. Przy zalewisku znajduje się mały domek w stylu góralskim pełniący funkcję magazynku i dwie charakterystyczne ławeczki z półokrągłymi daszkami. Wokół zalewiska są liczne stanowiska wędkarskie.
Zalew Łęg znajduje się w sąsiedztwie Zalewu Zalane, więc środowowisko przyrodnicze opisane niżej jest w zasadzie identyczne.
lisc_2

Zalew Zalane czyli tzw. „Zalane Lasy” to zalewisko wodne powstałe w wyniku szkód górniczych spowodowanych eksploatacją wegla kamiennego. Osiadanie terenu nastąpiło na początku lat 80 XX w.
- Nazwa miejsca „Zalane Lasy” jest dosłowna i znaczy właśnie zalany las, a jako, że zalewisko jest przedzielone groblami to nazwa adekwatna - zalane lasy - bo takie wrażenie sprawia ów widok. Z wody wystają pozostałości zatopionych niegdyś drzew, w postaci licznych pni, które ciekawie się komponują z otaczającym środowiskiem i stanowią niejako symbol tego krajobrazu.
- Lasy leżą w kompleksie leśnym „Podłęże” i przynależą do Nadleśnictwa w Chrzanowie.
- Tereny wokół zalewiska to wyjątkowe obszary o wartościach krajobrazowych jak i przyrodniczych. Tutejsze lasy są częściowo zdewastowane wskutek działalności przemysłowej tutejszych elektrowni jak i kopalni (szkody górnicze). Opadające pyły bogate niegdyś w dużą ilość m.in. związków siarki dały znać o osobie (zwłaszcza w porach deszczowych, gdzie wyziewy z kominów spadały w najbliższej okolicy). Dziś już nie widać tego „umarłego lasu” z lat 80 XX w., bo w wyniku m.in. odsiarczania spalin w tutejszych elektrowniach oraz płukania i wzbogacania węgla w okolicznych kopalniach, znacznie poprawiły się warunki środowiskowe co widać po okolicznym drzewostanie. Skorzystało na tym nie tylko liczne ptactwo, zwierzyna leśna ale i ludzie, głównie mieszkańcy Jaworzna i okolicy.
- Cisza, spokój i harmonia ducha to dobre określenie tegoż miejsca. Teren jest istną aspiryną dla tutejszych nielicznych wędkarzy, spacerowiczów czy rowerzystów.
Brak ingerencji człowieka w naturę skutkuje powstaniem różnorodnej flory i fauny w tutejszym krajobrazie. Wody okoliczne są płytkie i zmierzają w kierunku tzw. bagienka. Można tu spotkać liczne płazy bezogonowe jak żaba wodna, która w letnie ciepłe wieczory jest tu prawdziwym niedoścignionym wirtuozem. Szuwary przybrzeżne porasta liczna trzcina pospolita - siedlisko trzciniaka. W oddali rozpościera się bączywie czyli popularny grążel żółty a także grzybień biały czyli lilia wodna. Wśród zwierzyny łownej można i tu spotkać okazałe jelenie, daniele, sarny czy dziki, które bardziej polubiły miasto niż las. Z drobnej zwierzyny to lisy, zajace szare, których jest coraz mniej. Z ptactwa łownego to kaczki, kuropatwy czy bażanty.
- Mewy śmieszki siedzące licznie na pniakach czy krążące pustułki nad zalewiskiem nie są rzadkością. A i łabędzie tu bywają! Można spotkać wiele rzadkich gatunków roślin, jak chronione mchy torfowce.
- Lasy okoliczne to tzw. bór mieszany. Dominują tu sosny, introdukowane czerwone dęby i czeremchy amerykańskie, wierzby białe, topole osiki, olsze czarne, brzozy, rzadziej występują dęby szypułkowe.
W okolicy spotkamy także rokitniki pospolite z pięknymi żółtawymi owocami czy kalinę koralową z majestatycznym białym kwiatostanem w maju, przeradzającym się później w dekoracyjne, czerwone owoce, które przypominają koraliki. Paprocie wszelkiej maści to w Jaworznie jest norma. Spotkać tu możemy m.in. narecznicę samczą czy nader popularną na tych terenach i urokliwą paprotkę zwaną wietlicę samiczą.
- Okoliczne lasy to także raj dla grzybiarzy. W sezonie letnio-jesiennym można tu spotkać m.in.: maślaki, kozaki babki i czerwone, prawdziwki, borowiki, kanie czubajki, rzadziej pieprzniki jadalne czy rydze. W późniejszej porze roku także boczniaki ostrygowate czy płomiennice zimowe.
- Punkt orientacyjny w terenie wyznacza komin pobliskiej Elektrowni Jaworzno III – 300 m wysokości robi swoje! Zapewne jest to także gratka dla miłośników fotografii plenerowej.
Przy drodze wzdłuż zalewiska spotkamy punkt czerpania wody, głównie w celach ochrony ppoż., nieliczne stanowiska wędkarskie czy punkt odpoczynku z zadaszoną ławeczką i stolikiem.

Charakterystyczne obiekty i miejsca:

► ULMA Construccion, ul. Wysoki Brzeg 25;
► Towarzystwo Węglowe Sp. z o.o., ul. Wysoki Brzeg 4;
► Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, rejon w Wysokim Brzegu, ul. Mysłowicka 1;
► Oczyszczalnia ścieków Elektrowni "Jaworzno III" PKE S.A.;
► Pompownia popiołu Elektrowni "Jaworzno III" PKE S.A.;
► Głaz z tablicą upamiętniający miejsce, gdzie znajdował się bunkier partyzancki V obwodu Armii Ludowej, z tego miejsca wyruszali do walki żołnierze oddziału I Armii Ludowej - las na południe od Elektrowni "Jaworzno III";
► Budynek starej leśniczówki nanoszony na mapy jeszcze przed r. 1900;
► Drewniany krzyż przy drodze do leśniczówki;
► Stare betonowe słupy znaczące dawne koryto Przemszy;
► Linia bunkrów, budowana przez hitlerowców w ramach fortyfikowania wału obronnego przed zbliżającą się początkiem 1945 r. armią sowiecką;
► Przemsza - nazwa pochodzi od w. szemrać, cicho płynąć wśród rozlewisk. Nazwa znana jeszcze w XV w., dawniej pisano Szemsza, Szamsza. Od 1815 r. zbiegały się tu granice trzech zaborców. Niemcy w 1907r. nad Przemszą postawili pomnik Bismarcka z twarzą zwróconą na wschód. Pomnik ostatecznie zbużono w 1937 r. na podstawie decyzji wojewody śląskiego Michała Grażyńskiego. Nad Przemszą spotyka się jeszcze kilka słupów granicznych z cesarską koroną. Jeden z tych słupów stoi w Jeleniu a drugi w Dębie. Na terenie Jaworzna Przemsza zgarnia do siebie wody Wąwolnicy, Kępnicy i Żelaznej Wody. Przemsza w przeszlości była rzeka spławną a jeleńscy flisowie odwozili rudę i galenę do kuźni na Śląsku, a w XVIII w. węgiel do Czernichowa i Krakowa. Na jaworznickim węglu bogacili się m. in. bankierzy z Wiednia i Belgii, a byli nimi: Domsowie, Rhanowie, Westenholzowie, Sprigerowie i inni. Oni to zbudowali nad Przemszą ładugi czyli rzeczne porty;
Przez Wysoki Brzeg biegnie trasa rowerowa do Trójkąta Trzech Cesarzy nr 476: kolor żółty. Przebieg trasy: Niedzieliska - Os. Gigant - Os. Podłęże - Os. Stałe (skraj) - Os. Awaryjne - droga do Elektrowni Jaworzno III - Wysoki Brzeg - Trójkat Trzech Cesarzy. Całkowita długość trasy: 12,7 km, zobacz Rowerowy Atlas Jaworzna - 31 MB. pdf

;

bibliografia

Ostatnia aktualizacja : 30.11.2013